In de Middeleeuwen had Winsum veel aanzien. Gezien de gunstige ligging dichtbij open zee, kreeg de handelsplaats rechten om munten te slaan en bovendien mark- en tolrechten. De plaats was destijds vergelijkbaar met Leeuwarden en Groningen. Tegenwoordig is Winsum het mooiste dorp van Nederland.
In het kader van een studieopdracht voor de docentenopleiding geschiedenis aan de NHL Stenden maakten Marijke Hoofdmann en Bas Veldhuis de eerste contouren voor de canon van Winsum in opdracht van de Historische Vereniging Winsum Obergum.
Klik op het “Canon van Winsum” pictogram om weer naar het begin van deze pagina te springen.
Door op de tijdvaksymbolen te klikken spring je door de tijdlijn.
Tijd van Monniken en Ridders 500 – 1000 na Chr.
DE WIERDE WINSUM – 1000
Noord-Nederland en het daarin gelegen Winsum overstroomden rond de middeleeuwen regelmatig. Dit kwam doordat er nog geen dijken waren. De eerste dijken in Winsum zijn zo’n 1000 jaar oud. Om toch droog te kunnen wonen op de plekken die vaak overstroomden, bouwden de inwoners wierden. Wierden zijn brede heuvels. De naam wierde wordt alleen in Groningen gebruikt, in Friesland noemen ze dit ook wel terpen. Winsum bestaat uit drie Wierde dorpen, Obergum, Winsum en Bellingeweer. In de omgeving van Winsum zijn nog steeds veel wierden met oude kerken te zien.
Tijd van Steden en Staten 1000 – 1500
TORENKERK – 12E EEUW
Door de gunstige ligging die Winsum had tussen de stad Groningen en de zee, kreeg het dorp in 1057 muntmarkt en tolrecht.
Hierdoor werd Winsum een stad. Om die reden werd er in 1276 een klooster gesticht en dus invloeden vanuit de kerk. In 1584 kocht de stad Groningen het collatierecht waarmee priesters werden benoemd en het kerkelijke bezit werd beheerd.
De stad wilde de kerk, waarvan de oorsprong in het einde van de twaalfde eeuw ligt, gebruiken als uitkijkpost. Op deze manier konden de vijanden eerder worden opgemerkt.
Dit vonden de mensen van de kerk goed, alleen als er gebruik werd gemaakt van een trap aan de buitenkant. Dit is de reden waarom er aan de voorkant een trap te zien is. Overigens is de Torenkerk het oudste gebouw van Winsum.
DOMINICANENKLOOSTER – 1276
In 1276 werd het Dominicanenklooster gesticht op een nog onbekende plek. Zeker is dat het klooster in het centrum van Winsum heeft gestaan, maar waar precies is tot op de dag van vandaag een raadsel. De Dominicanen, een orde die oorspronkelijk uit Spanje kwam, waren naar Winsum gekomen omdat ze zich het liefst vestigden in welvarende en stedelijke gebieden. Het klooster heeft een grote rol gespeeld in de kerstening van het gebied. De tachtigjarige oorlog betekende het einde van het klooster; na de beeldenstorm werd het klooster opgeheven.
Een aantal stenen van het verdwenen klooster zijn hergebruikt voor nieuwe woningen in de Havenstraat.
Tijd van ontdekkers en hervormers 1500 – 1600
REGNERUS PRAEDINIUS – 1510 – 1559
Praedinius werd in 1510 geboren te Winsum. In zijn latere leven zou hij een grote rol hebben gespeeld in het onderwijs in Groningen, met name op het gebied van theologie. Bovendien was Regnerus humanist.
Het huidige Praedinius Gymnasium aan de Turfsingel is naar hem vernoemd. De voorloper van deze school is het St. Maartenscollege, waar hij destijds lesgaf.
WIGBOLT RIPPERDA – 1535 – 1573
De familie Ripperda was een van de oudste en voornaamste geslachten in de Ommelanden. De bekendste van deze familie was Wigbolt Ripperda.
Wigbolt Ripperda werd geboren in 1535 in Winsum. In 1572 werd Wigbolt Ripperda benoemd tot gouverneur van de stad Haarlem. In de geschiedenisboeken is hij vooral bekend om het verdedigen van Haarlem in 1572 en 1573. Hij wordt dan ook gezien als de dappere verdediger van Haarlem.
De naam Ripperda is vandaag de dag nog terug te zien in Winsum en Haarlem. In Winsum heb je een Ripperdastraat, wijk en boerderij en in Haarlem zijn een park, een steeg en bovendien een straat naar Wigbolt Ripperda vernoemd.
Tijd van pruiken en revoluties 1700 – 1800
GEERT REINDERS – 1737 – 1815
Geert Reinders werd geboren in 1737. Geert Reinders is een bekende Winsumer en heeft de eerste steen gelegd aan de boogbrug. Reinders is bekend geworden als bestrijder van veepest. Hij deed onderzoek naar de veepest samen met Hoogleraar Peter Campers. Door het inenten van kalveren met stoffen van zieke koeien moesten zij immuun worden voor de pest. Hiermee verwierf hij landelijke bekendheid. Behalve landbouwer en veekoopman was hij ook commandant van het Winsumer excercitiegenootschap. Na 1795 bekleedde hij nog allerlei regionale en lokale functies. Uiteindelijk overleed Geert Reinders in 1815.
Tijd van burgers en stoommachines 1800 – 1900
MOLEN ‘DE VRIENDSCHAP’ – 1801
In Winsum vormen twee molens prominent het dorpsbeeld; molen De Vriendschap en De Ster. Beide zijn koren- en pelmolens en draaien vandaag de dag nog. Bovendien is De Ster een van de oudste nog draaiende molens van Nederland.
OPENING VAN ‘DE BOOG’ – 1808
De Boogbrug verbindt Winsum en Obergum met elkaar. Tegenwoordig staat er op de brug een gevelsteen met daarop de gebeurtenis van mei 1940, toen de brug werd opgeblazen. De huidige brug is gebouwd in 1941 ter vervanging van de oude ‘boog’. De brug is voornamelijk bijzonder omdat het een historische betekenis heeft voor Winsum.
KOMST SYNAGOGE – 1879
In het begin van de negentiende eeuw ontstond in Winsum de eerste joodse gemeenschap. Aanvankelijk moest men het doen met een huiskamer om de Thora te bestuderen. Vanaf 1876 was er genoeg geld om een synagoge te financieren. Bovendien was het wel nodig omdat de gemeenschap op dat moment honderdtachtig leden telde. Er werd een stuk land gekocht en in 1879 werd de synagoge gebouwd in de Schoolstraat. Een belangrijk figuur en initiatiefnemer hierin was Hartog de Vries (1836-1908). Helaas kromp de gemeenschap en werd het gebouw in 1935 overgedragen aan de Moderne Winsumer Bestuursbond, zij vernoemden hun verenigingsgebouw naar de zoon van Hartog de Vries; Nathan Albert de Vries (1878-1924). Nathan was SDAP-wethouder in de stad Groningen.
STEENFABRIEKEN – CA.1890
Aan het einde van de negentiende eeuw waren er in de provincie Groningen maar liefst 68 pijpen van steenfabrieken te vinden. De Groningse klei langs het Damster- en Winsumerdiep leenden zich perfect voor de productie van stenen; de grondstoffen waren in de buurt en de turf werd per schip aangevoerd. Aan het Winsumerdiep stonden een aantal steenfabrieken: Lombok, de Brake, Ringoven en Allershof. Dit gebeurde al sinds 1553.
Tijd van wereldoorlogen 1900 – 1950
NATHAN ALBERT DE VRIES – 1878-1924
Nathan de Vries werd geboren te Winsum als zoon van Hartog de Vries (1836-1908). Het joodse gezin had een wol- en huidenhandel in de Hoofdstraat. Al snel verhuisde de familie richting de stad Groningen, waar Nathan lid wordt van de SDAP. Ook zette hij zich in voor het bestrijden van drank bij de Nederlandse Vereniging tot Afschaffing van Alcoholhoudende Dranken (NVAA). Op een zeker moment in zijn leven ging Nathan op studiereis naar Amerika, om te kijken hoe men daar de drooglegging ervoer. Over deze reis heeft hij ook een boek geschreven: ‘De Nieuwe Wereld’. Na zijn reis naar Amerika werd hij de eerste SDAP-wethouder van Groningen. De Vries overleed in 1924. Het buurthuis, voorheen de synagoge, werd midden de jaren 30 van de vorige eeuw naar Nathan Albert de Vries genoemd.
GEMEENTEHUIS WINSUM – 1911
Het huidige gemeentehuis van Winsum is een voormalige notariswoning, ontworpen door Gerrit Nijhuis (1860-1940). Het gemeentehuis is gebouwd in de stijl van de Hollandse Renaissance en heeft bovendien een hoektorentje en trapgevels. Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog is het zelfs opgeëist door de Duitse bezetter. Andere gebouwen die Nijhuis heeft ontworpen zijn onder andere het kantoor van Nieuwsblad van het Noorden aan het gedempte Zuiderdiep (1903).
SCHEEPSHELLING – 1911
Winsum heeft 450 jaar aan scheepsbouw gekend, waarvan nog enkel een dwarshelling is overgebleven. Een gunstige locatie om schepen te bouwen was in eerste instantie in het centrum in de binnenbocht van het Winsumerdiep. Hier kon men namelijk de schepen makkelijk uit het water trekken. Aan deze kade lagen meerdere werven; ‘Ol Helgn’, ‘Van Ouds Bestaand’ en ‘Nije Helgn’. Uiteindelijk verdween de bouw van houten schepen, waardoor het centrum geen gunstige locatie meer was. De laatste werf werd in 1937 een klompenhandel.
Later werd hout vervangen door staal en ijzer en werd er buiten het dorp, aan de spoortsloot, een nieuwe helling aangelegd door de gebroeders Sissing. Uiteindelijk werd het bedrijf overgekocht door de firma Poppen, waar de huidige helling vanuit ontstaan is. Voor hen stopten de werkzaamheden uiteindelijk in 1974.
RAZZIA – 1944
Op 22 april 1944 vond de moord op Jannes Luitje Keijer plaats door leden van het Gronings verzet. Keijer was de onderluitenant der Staatspolitie en werkzaam in het Scholtenshuis te Groningen. Als reactie hierop volgt een aantal razzia’s in verschillende Groningse dorpen, waaronder Winsum. Willekeurige inwoners van het dorp worden bijeengebracht in Hotel Til, waarna ze naar Groningen gebracht worden. Hier wachten zij totdat ze op transport worden gesteld naar kamp Amersfoort, waarna ze naar een werkkamp in Duitsland worden gestuurd. Van de in totaal 140 opgepakte gijzelaars, keren er 22 niet meer terug.
Tijd van televisie en computer 1950 – Heden
TREINRAMP WINSUM – 1980
In de loop der jaren zijn er veel beroepen verdwenen uit de dorpen. Winsum werd dan ook een forensendorp; veel inwoners werkten in de stad Groningen. Bovendien trokken veel mensen uit de stad naar Winsum omdat ze rustiger wilden wonen. Veel forensen kozen ervoor om met de trein naar hun werk te gaan. Winsum ligt namelijk erg gunstig op het traject tussen Roodeschool en Groningen.
In de vroege ochtend van 25 juli 1980 vond er een treinramp plaats in Winsum. Hierbij kwamen negen mensen om het leven en vielen 21 gewonden. De trein zat vol met forensen. De oorzaak van de ramp is niet met zekerheid te zeggen; er was sprake van dichte mist, maar ook een onbetrouwbaar veiligheidssysteem. Tegenwoordig hangt er een bordje en staat er een bankje voor de nabestaanden om de ramp te herdenken.
ALLERMOOISTE DORP VAN NEDERLAND – 2020
In 2020 is Winsum verkozen tot het mooiste dorp van Nederland tijdens de ANWB-verkiezingen. Winsum nam het op in de top vijf tegen de dorpen Elsloo, Oisterwijk, Hollum en Urk. De reden van de winst was onder andere het haventje, de dorpse uitstraling met stadse winkels en bovendien de verschillende bouwstijlen. In het mooiste dorp van Nederland vind je onder andere prachtige herenhuizen, de Amsterdamse School en moderne bungalows.
